Od Aristotela i Ptolomeja, zahvaljujući prevashodno hrišćanskoj crkvi, sve do 15. veka verovalo se da je Zemlja centar svemira i da sva ostala nebeska tela kruže oko nje. Ovu teoriju zamenio je sistem u kome je Sunce centar univerzuma – heliocentrični sistem. Iako se o njoj „šuškalo“ još u staroj Grčkoj i teorija se nadograđivala kroz vekove, preovladala je tek u 16. veku kada je čuveni poljski astronom, Nikola Kopernik, napisao delo u šest knjiga „O kretanju nebeskih sfera“. Delo je diglo uzbunu u okvirima katoličke crkve i bilo zabranjeno od strane pape. Potporu Kopernikovoj teoriji dali su italijanski astronomi Galileo Galilej i Đordano Bruno. Galilej se pod pritiscima crkve odrekao tvrdnji o heliocentričnom sistemu, dok je Bruno svoje stavove platio životom. Kopernikovu hipotezu dokazao je Johan Kepler, koji je kroz tri zakona predstavio kretanje planeta oko Sunca.
Geocentrični sistem – Zemlja je centar sveta
Još je u 4. veku pre nove ere, veliki filozof Aristotel, Zemlju smatrao centrom univerzuma i svoju teoriju objašnjavao rečima: „Sve što je teško teži centru sveta. Zato kamen pada kada ga bacimo. Pa i Zemlja bi padala da se već ne nalazi u centru. Zemlja je dakle u centru sveta.”
Starogrčki astronom, matematičar i geograf, Ptolomej iz Aleksandrije, u svom kapitalnom delu „Almagest“ izneo je tvrdnju da se Zemlja, koje izgleda kao ravna ploča, nalazi u centru svemira, a da Sunce i ostale planete, tzv. Zvezde lutalice, kruže oko nje po sferama. Ptolomej je u 2. veku nove ere dopunio Aristotelovu kosmološku teoriju kružnicama, tzv. epiciklima. Po njima se kreće planeta, a centar epicikla se kreće oko Zemlje. Tako je objašnjavao retrogradno kretanje planeta ili kretanje napred-nazad.
Geocentrični sistem podržala je katolička crkva i on je bio zvanično učenje sve do 15. veka. Zahvaljujući učenjima Kopernika, Galileja, Bruna i Keplera, ovaj sistem je odbačen, a heliocentrični sistem postao zvanično učenje.
Nikola Kopernik i teorija koja je promenila svet – heliocentrični sistem
Poljski naučnik, Mikolaj Kopernik, poznatiji kao Nikola Kopernik, studirao je kanonsko pravo, atronomiju i medicinu i svoje znanje iz svih oblasti uvrstio u delo „O kretanju nebeskih sfera“, objavljeno u Nirnbergu 1543. godine. Upravo to delo predstavlja revoluciju u astronomiji, zaslužno za novo učenje – heliocentrični sistem. Kao što sama reč kaže, Sunce je u centru svemira, dok se Zemlja okreće oko svoje ose od zapada ka istoku (rotacija koja traje 24 sata) i oko Sunca (revolucija koja traje godinu dana). Hipoteza je sa oduševljnjem prihvaćena u naučnim krugovima, ali crkva se nije slagala sa njom. Nije se samo katolička crkva protivila novoj teoriji, već i kalvinisti (protestanti sledbenici Žana Kalvina). Papa je zabranio Kopernikovo delo i stavio ga na Spisak zabranjenih knjiga sve do 1822. godine. Naučnik je život proveo u opservatoriji u Fromborku, na severu Poljske, gde je uredio i opservatoriju, kasnije nazvanu „Kopernikov toranj“. U tom mestu je i okončao svoj život i sahranjen je u katedrali 1543. godine.
Galileo Galilej – „Ipak se okreće“
Italijanski astronom, fizičar, matematičar i filozof rođen u Pizi, Galileo Galilej, smatra se ocem savremene atronomije zbog otkrića Jupiterovih satelita, Sunčevih pega, Mesečevih kratera i Mlečnog puta. Došao je do sličnih zaključaka oko kretanja nebeskih tela kao Nikola Kopernik i zalagao se za heliocentrični sistem. Počeo je od provere Aristotelovog zakona gravitacije i to puštajući tela različitih masa sa vrha Krivog tornja u njegovom rodnom gradu. Crkva se protivila njegovim teorijama, zbog čega je proveo u zatvoru nekoliko meseci. Osuđen je zbog jeresi i prisiljen da se odrekne svog učenja. Iako je nekoliko godina pred smrt potpuno izgubio vid, on je u tajnosti i dalje razvijao svoje teorije. Veruje se da je na samrti izgovorio vanvremensku rečenicu: „Ipak se okreće“.
Tek 31. oktobra 1992. godine, papa Jovan Pavle II zatražio je oprost i ukinuo presudu inkvizicije protiv Galileja.
Đordano Bruno – nesrećna sudbina velikog atronoma
Za razliku od Galileja koji je završio u pritvoru zbog svojih uverenja, njegov kolega Đordano Bruno je zbog iste stvari izgubio život. Filozof i astronom iz Napulja, potržao je Kopernikovu teoriju o heliocentričnom sistemu, nazvavši je „novom filozofijom“. Za njega, svemir je bio beskonačan, a priroda Bog u stvarima. U Veneciji 1600. godine je uhapšen i od strane inkvizicije osuđen na smrt kao jeretik. Živ je spaljen na lomači 17. februara 1600. na rimskom Trgu cveća (Campo de Fiori), gde se danas nalazi njegova statua. U 19. veku postao je italijanski heroj, jer ga je narod prihvatio kao žrtvu u cilju slobode misli.
Keplerovi zakoni – dokaz za heliocentrični sistem
Nemački naučnik, Johan Kepler, konačno je dokazao sve ono što se vekovima provlačilo kroz naučne spise – kretanje nebeskih tela oko Sunca. Još je Aristarh sa Samosa u 3. veku pre nove ere postavio osnove heliocentričnog sistema, ali je njegova teorija ostala u senci velikog Klaudija Ptolomeja. Vekovima se provlačila priča da je geocentrični sistem pogrešno ustanovljen, ali retko ko je istupao javno. Sve do Nikole Kopernika. Nakon što su Galileo Galilej i Đordano Bruno podržali njegovo učenje, Johan Kepler je to dokazao kroz tri zakona:
- Prvi Keplerov zakon: u zajedničkoj žiži svih eliptičnih putanja po kojima se kreći planete nalazi se Sunce
- Drugi Keplerov zakon: Radijus-vektor koji povezuje planetu i Sunce u jednakim vremenskim intervalima opisuje jednake površine.
- Treći Keplerov zakon: Kvadrati perioda obilaska planeta oko Sunca srazmerni su poluosama njihovih putanja na treći stepen.
Ne morate biti fizičar ili astronom, ali morate znati da su Keplerovi zakoni dokazali ono zbog čega su osuđeni ili stradali veliki naučnici. Heliocentrični sistem je rimokatolička crkva priznala kao zvanično učenje 1822. godine. Pedesetak godina kasnije, ser Isak Njutn, jedan od najvećih naučnika svih vremena, svojim zakonom gravitacije napravio je pravi zamah u otkrivanju svemira. Saznali smo da se Zemlja nalazi u galaksiji nazvanoj Mlečni put i da je Sunce samo jedna od stotine milijardi zvezda u toj galaksiji. Broj galaksija u svemiru je nepoznat, jer se svemir i dalje smatra beskonačnim.
