Ime Ive Andrića (1892–1975) jedno je od najznačajnijih imena srpke književnoti – bio je pesnik, pripovedač, esejista, romanopisac, književni kritičar. Bio je izuzetno svestrana ličnost, a njegov dugogdišnji rad i posvećenost književnosti stvorili su obiman književni opus.
Život i rad Ive Andrića
Gotovo da nema osobe koja nije čula za Andrića, njegove romane ili da nije citirala njegove mudre reči, prožete životnim iskustvom, snažnom verom u svet i lјude, vedrinom i optimizmom. Ivo Andrić rođen je u Docu kraj Travnika (tadašnja Austrougarska), ali je čitavo detinjstvo i ranu mladost proveo u Višegradu, prema odluci njegove majke Katarine Andrić, koju su pritiskale finansijske neprilike, ali i sama činjenica da je ostala bez muža, a dvogodišnji Ivo bez oca, te da je jedino rešenje bilo da se vrati roditelјima.
U Višegradu je Andrić završio osnovnu i srednju školu, a ovaj period, tačnije, gimnazijski dani bili su obeleženi prvim Andrićevim koracima ka književnosti. Doduše, bila je to poezija, ali neosporna je činjenica da se još tada naslućivalo da je srpska književnot dobila velikana.
Prvu pesmu pod naslovom U sumrak, objavio je 1911. godine u Bosanskoj vili, a kasnije je objavlјivao u antologiji Hrvatska mlada lirika. Studije slovenske književnosti i istorije započete u Zagrebu, nastavio je u Beču, kasnije u Krakovu. Kao pripadnik političko-revolucionarnog poreta Mlada Bosna, Andrić Prvi svetski rat teško doživlјava – bio je u zatvorima gde mu je zdravlјe narušeno. Od teških misli i mračne zatvorske atmosfere branio se čitanjem i pisanjem. U tom periodu su i nastala njegova najveća književna ostvarenja. Pored pisanja, poznata je i činjenica da je Andrić bio aktivan i angažovan intelektualac, te da je imao razvijenu političku i društvenu karijeru ( radio je i kao činovnik u minitarstvima i diplomata u konzulatima). Bio je član Srpske akademije nauka i umetnosti.
Književni rad
Što ne boli to nije život, što ne prolazi to nije sreća. – Ivo Andrić
Književni rad je započeo poezijom, koja je obeležila njegove gimnazijske dane. Pesme su bile objavlјene u Bosanskoj vili i antologiji Hrvatska mlada lirika (1911– 1914). Prozni poetski zapisi Ex Ponto i Nemiri, nastali su pod jakim uticajem zatvorske atmosfere i čine produkt Andrićevih težnji da se reši negativnih misli. Ipak, Andrić je najpoznatiji po svojim pripovetkama i romanima.
Prva objavlјena pripovetka Put Alije Đerzeleza predstavila je zrelog pripovedača fine inspiracije i bogatog jezika. Tri knjige pripovedaka potvrdiće Andrića kao vrhunskog pripovedača i hroničara Bosne koji sa pasijom naučnika ulazi u sve detalјe i finese života Bosne, uzimajući za junake Srbe, muslimane, Jevreje, Hrvate, strance. Andrićev čovek, ma koje vere bio, uvek je složena i jedinstvena ličnost, sa izraženim unutrašnjim životima, sa uzavrelim strastima, čudnim nagonima, nerazjašnjenim postupcima. To su uglavnom ličnosti koje se pojavlјuju u više pripovedaka, gradeći na taj način ciklus o pojedincima – fra Petru, fra Marku Krleti, Vitomiru Tasovcu, Ćorkanu. U osnovi njegove poetike jeste i to da njegovi likovi gube životne bitke.
Najobimnija Andrićeva dela, romani Na Drini ćuprija (1945), Travnička hronika (1945), Gospođica (1945), Prokleta avlija (1954), Omer–paša Latas (1976), pokazala su pravi talenat i umeće Andrića kao romansijera. Bilo je nesumnjivo da je će ova dela imati svetsku slavu. Takođe su poznati i Znakovi pored puta (1976), koji pripadaju meditivnoj prozi, kao i Sveske (1981).
Mostovi u Andrićevim delima
I kad mislim na mostove, u sećanju mi iskrsavaju ne oni preko kojih sam najviše prelazio, nego oni koji su najviše zadržali i zaneli moju pažnju i moj duh. – Ivo Andrić
Most je čest motiv u Andrićevim delima. Nije sučajno što je Andrić izbrao da piše o mostovima. Posvetio im je esej gde je precizno i sa puno pažnje ukazao na njihov značaj. Oni za njega nisu samo obična građevina koja spaja jedan kraj s drugim, već mnogo više. Andrić je smatrao da su oni simbol vremena, slika lјudi, prilika i neprilika; govorio je da mostovi povezuju lјude, odolevaju vremenu i svakom zlu, te tako ukazuju na istrajnost u nedaćama; smatrao je da te građevine ne umiru, ne nestaju kao lјudi, već ostaju da svedoče o vremenu koje je postojalo, ostaju da budu zagonetka budućim naraštajima, da ih paze i poštuju, kao što će poštovati svoju istoriju i pretke, da se diče jer imaju mostove, a imati most znači mnogo.
Motiv mosta čini osnovu pripovetke Most na Žepi, gde je izneta sudbina vezira koji odlučuje da sagradi most na Žepi, te će na neki način motiv most biti uspostavlјenje veze sa zavičajem iz koga je ponikao. U najpoznatijem Andrićevom romanu Na Drini ćuprija, most nosi drugu poruku – lјudski život je kratkotrajan, stoga, dok vreme prolazi, pojedinci nestaju, generacije se smenjuju, most ostaje; on će preživeti sve bune, ratove, poplave i pomore – trajaće, odolevaće vremenu; i to je njegova glavna osobina. U ova dva dela, most je tematsko središte romana, jer se, pre svega, nalazi u naslovu pripovetke, odnosno romana i skoro da su svi likovi grupisani oko ove građevine. Opčinjen mostovima, Andrić je izjavio da su to trajna čuda od kamena, koja su važnija od kuća i bilo kojih drugih građevina, te da su oni trajni i neuništivi.
Ivo Andrić i Nobelova nagrada za književnost
Godina 1961. bila je izuzetno važna za književno stvaralaštvo Iva Andrića. Te godine njegova dela, njegov mukotrpan rad i nepresušna inspiracija, epska snaga kojom je oblikovao teme i način na koji je prikazao sudbine lјudi tokom istorije svoje zemlјe, nagrađeni su Nobelovom nagradom za književnost. Ova prestižna nagrada koja se dodelјuje kako u oblasti književnosti, tako i u oblasti hemije, fizike, pihologije i medicine, još jednom je potvrdila Andrićevo umeće i svetsku slavu. Zahvalnost na dodeli ove nagrade, Andrić je izrekao govorom O priči i pričanju, gde se dotakao teme samog književnog procesa, njegove poente, zatim se osvrnuo na vreme, prilike i neprilike, koje utiču da neko delo nastane, ali i na poistovećenost autora sa lјudima o kojima piše. Nesumnjiva je činjenica da je ova nagrada ubrzala Andrićevu popularnost u svetu, jer nastaje veliko interesovanje za ovog čoveka i njegova dela koja se intenzivno prevode na mnogo svetske jezike, svuda širom sveta.
