Svi znamo da je Đorđe Petrović (prozvan Crni Đorđe ili Karađorđe) bio pokretač Prvog srpskog ustanka i rodonačelnik dinastije Karađorđevića. Nakon nekoliko vekova turske vladavine (od pada Srbije 1459. pod tursko ropstvo), pod njegovim vođstvom je deo Srbije prvi put bio slobodan. Sa svojim ustanicima je 1806. oslobodio Beograd. Od tada pa sve do propasti ustanka udareni su temelji srpske državnosti. Karađorđe je obeležio čitavu jednu epohu u istoriji Srba, poznatu kao Srpska revolucija (njen ratni period). Razbijanje straha od Turaka i pokretanje Revolucije neodvojivo su skopčani s njegovom ličnošću.
Karađorđe – osobena pojava u srpskom narodu
Godina Karađorđevog rođenja ne zna se pouzdano. Rođen je u Viševcu, najverovatnije novembra 1762, dok se prema nekima 1768. uzima kao godina njegovog rođenja. U mladosti je bio hajduk i učestvovao u Kočinoj krajini kao dobrovoljac (frajkor) u austrijskoj vojsci. Karađorđeva porodica bila je brojna. Sa suprugom Jelenom imao je tri sina i četiri kćeri. Njegov drugi sin Aleksa bio je naš prvi prestolonaslednik, a sin Aleksandar knez Srbije (od 1842. do 1858). Koliko je od rane mladosti bio prek i surov svedoče priče o ubistvu čak dva člana porodice: oca i brata. Oceubistvo je sporno i o njemu se među istoričarama dosta polemisalo, dok se bratoubistvo nesumnjivo dogodilo. Svog brata Marinka obesio je jer je bio osumnjičen da je silovao jednu Srpkinju u Topoli.
Karađorđe je osobena pojava u srpskom narodu. Bio je izuzetno snažan. Njegov hod i stas odavali su dostojanstvenu ličnost. Visinom, stasitošću i snagom razlikovao se od svojih sunarodnika. Od njega su strahovali i Turci i Srbi. Njegova strogost i snaga ulivali su poverenje srpskim borcima, a plašile su ga se i mnoge starešine. U strahu od Karađorđa živele su čak i istaknute ličnosti ustanka. Krasile su ga hrabrost i odlučnost, koje ga nisu napuštale do leta 1813. g. i propasti ustanka. Sejanje straha kod sunarodnika bilo je plodotvorno i davalo je velike rezultate. Kao prvi među Srbima, zavodio je disciplinu i poredak, delio pravdu, bodrio klonule i podstrekivao njihov ratnički duh. Voleo je lov i često organizovao hajke na veću divljač. Karađorđe nije bio loš govornik, ali je malo pričao. Poznato je da se u govoru najčešće služio uzrečicom „kojekude“, a omiljena grdnja bila mu je „po duši te“.
Gde je Karađorđe ratovao – tu je bila slava
Karađorđeva uloga u pokretanju Revolucije je bila presudna. Zahvaljujući njemu, Seča knezova (masovno pogubljenje srpskih narodnih poglavara) prerasla je u početak Ustanka, čiji je povod i bila. Pokretanje Revolucije je delo koje ga je učinilo besmrtnim. Podizanje Prvog srpskog ustanka, jednog od najznačajnijih događaja u istoriji srpskog naroda, odigralo se u Orašcu. U novembru 1803. javlja se ideja o kretanju u odsutni boj protiv Turaka. Ustanak je podignut na Sretenje (15. februar) 1804. godine u Marićevića jaruzi. Karađorđe je od 1804. imenovan za vožda, a potom za naslednog predvoditelja (1808). Godine 1811. biva imenovan za naslednog vožda i predsednika Saveta (Praviteljstvujušči sovjet) – prve vlade u modernoj Srbiji.
Narodne i državne potrebe često je podmirivao sopstvenim novcem, a njegova hrana i odevanje bili su skromni. Dugogodišnje ratovanje protiv Turaka od Karađorđa je stvorilo klasičnu epsku ličnost, heroja i vojskovođu. U svesti Srba od vožda je stvoren legendarni lik osvetnika Kosova. Savremenici su ga po herojstvu svrstavali uz samog Obilića. U red najvećih Karađorđevih uspeha ubraja se Mišarska bitka (1806), osvajanje Beograda (1806/7) i bitka na Loznici (1810). Zahvaljujući Karađorđu, ostala je ideja vaskrsa državnosti, a narodu vraćeno dostojanstvo, uprkos propasti države Prvog ustanka (ustaničke države).
Karađorđeva smrt
Nakon propasti ustaka 1813. godine Karađorđe je napustio Srbiju. Iz Rusije se vratio četiri godine kasnije, kada je u Radovanjskom lugu, kod Velike Plane, ubijen po nalogu kneza Miloša Obrenovića. Odluku o Karađorđevom ubistvu Miloš nije doneo ni brzo ni lako. Greh nije ostao samo na njegovoj duši već je prenet i na celu dinastiju Obrenović. Započet je „dinastijski rat“. Borba dve dinastije bila je puna obrta i događaja od velikog značaja za celokupnu istoriju srpskog naroda 19. i 20. veka.
Organizator ubistva bio je Karađorđev kum Vujica Vulićević, a izvršilac Nikola Novaković. Miloš je potom, kao dokaz vernosti, poslao njegovu prepariranu glavu turskom sultanu. Međutim, Karađorđeva biografija se ovde ne završava. Na zahtev kneginje Ljubice, supruge Miloša Obrenovića, Karađorđevo telo je 1819. preneto iz Radovanja u Topolu. Sahranjeno je u grobnici desno od ulaza u crkvu. Marta 1820. u Topolu je preneta i Karađorđeva glava, gde je sastavljena sa telom. Godine 1930. njegove kosti su prenete u Oplenački mauzolej.
Karađorđe danas počiva u zadužbini svog unuka kralja Petra I na Oplencu, u porodičnoj grobnici Karađorđevića (Crkva Svetog Đorđa). Svi Karađorđevići članovi dinastije su sahranjeni u kripti, osim zadužbinara kralja Petra I i osnivača dinastije Karađorđa, koji su sahranjeni u naosu, ispod severne i južne pevnice. Karađorđev grad u Topoli danas čine ostaci Karađorđeve tvrđave iz perioda Prvog srpskog ustanka. Iz tog perioda je ostala i crkva, koja predstavlja jedan od četiri tornja tvrđave. Preostala tri srušio je kralj Milan Obrenović. U Karađorđevom gradu danas su sačuvani crkva sa zvonikom i škola u kojoj se nalazi Narodna biblioteka.
Prema scenariju Danka Popovića u režiji Đorđa Kadijevića, snimljen je 1983. godine film „Karađorđeva smrt“, u kome lik Karađorđa tumači glumac Marko Nikolić.
Zanimljivosti o Karađorđu
- Kruna kralja Petra I Karađorđevića napravljena je od Karađorđevog topa, Aberdara, prvog topa izlivenog u Srbiji.
- Prvi srpski igrani film, snimljen 1911, posvećen je upravo Karađorđu („Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa“).
- Na početku Njegoševog „Gorskog vijenaca“ nalazi se posveta ubijenom Karađorđu ( „Posveta prahu oca Srbije“).
- Na kraju kalemegdanskog šetališta, gde danas stoji spomenik „Zahvalnost Francuskoj“, nekada je stajao spomenik voždu Karađorđu , rad Paška Vučetića. Srušen je od strane Austrougara za vreme okupacije Beograda. Međutim, spomenik nije u potpunosti uništen. Od njega je ostala figura slepog guslara, koja je postavljena u blizini svog nekadašnjeg mesta.
- Ipak, Karađorđe u Beogradu i danas ima svoj spomenik. On je podignut u vreme socijalističke Jugoslavije 1979. na Vračaru, ispred Narodne biblioteke. Izradio ga je vajar Sreten Stojanović. Postavljen je u neposrednoj blizini prostora gde se nalazio Karađorđev ustanički tabor prilikom planiranja napada na Beograd.
- Po Karađorđu je ime dobila jedna od beogradskih opština – Voždovac, odakle je i počela opsada Beograda.
- Po njemu je ponela ime jedna kapija na Kalemegdanu, iako izgrađena daleko pre Karađorđevog vremena (u prvoj polovini 18. veka). Ponela je ime „Karađorđeva“ jer se dugo verovalo da su ustanici predvođeni Karađorđem 1806-1807. godine ušli u tvrđavu upravo kroz ovu kapiju.
- U znak pokajanja, Vujica je 1818. podigao crkvu u blizini mesta Karađorđevog ubistva, koju je narod nazvao Pokajnica. Život je okončao u siromaštvu i njegova loza je ugašena. Kazna za greh stigla je i svirepog Novakovića, koji je takođe skončao tragično. Poginuo je „sišavši s uma“, a njegova loza takođe se ugasila.
- Najstariji sin kralja Petra Prvog princ Đorđe, dobio je ime po svom pradedi Karađorđu.
- 15. februar (Sretenje) u Srbiji se slavi kao Dan državnosti (zbor u Orašcu i početak ustanka 1804) i ustavnosti (donošenje prvog Ustava 1835).
Dositej i Karađorđe
I za kraj, donosimo jednu zanimljivu anegodotu o Karađorđu i Dositeju Obradoviću:
O jednom prazniku 1810. išao naš slavni Dositej Obradović sa vrhovnim voždom srpskim Karađorđem u crkvu. Na putu je bila poledica i zato rekne Karađorđe Dositeju:
– Čuvaj se, starče, da ne padneš!
Dositej mu na to odgovori:
– Bogme, čuvaj se ti da ne padneš, jer ja i ako padnem, neće za to niko znati, ali ako ti padneš – čuće cela Evropa.
