Metafora, metonimija i sinegdoha su stilske figure i pripadaju onoj grupi koju nazivamo figure reči ili tropi.
Figure reči ili tropi (prema grčkom tropos, okret) nastaju promenom osnovnog, uobičajenog značenja pojedinih reči. Naziv metafora potiče od grčkog meta – preko i phero – nosim, te je metaphora – prenos. Metafora jedna od „najpoznatijih“ stilskih figura i ne može se zaobići u analizi književnog dela. Međutim, osim u književnoumetničkom tekstu često ćemo je sresti u svakodnevnom govoru. Reči u njihovom prenesenom značenju upotrebljavamo često, pa tako kažemo za osobu koja je spora: baš si puž, za osobu koja je brza: ti si metak, ili kada izražavamo divljenje zbog nekog postupka: kralju! Odnosno: kraljice!
Svakodnevno se ubijamo od posla, a neretko umiremo od ljubavi. Zbog iste ljubavi ćemo voljnoj osobi reći: šećeru, jagnje moje, srećo moja ili pak zlato moje, anđele.
Metafora kao skraćeno poređenje
Mnogi teoretičari opisuju metaforu kao skraćeno poređenje, odnosno kao poređenje u kome se ne kazuje šta se sa čim poredi, već se samo iskazuje drugi član poređenja.
Primer:
Umesto da se kaže: Maja je kao sunce!
Kaže se: Sunce moje!
U prvom primeru imamo stilsku figuru poređenje, odnosno pojam koji se poredi Maja i pojam sa kojim se poredi sunce. U drugom primeru imamo samo drugi član poređenja, odnosno pojam sa kojim se poredi. Podrazumeva se da je značenje reči sunce preneseno na reč Maja.
Metaforom se po načelu sličnosti prenose pojmovi iz jednog područja života i sveta u druga područja, povezuje se ono što svakodnevni govor povezuje retko i uspostavljaju se veze i odnosi među pojavama i stvarima koje svakodnevni ili naučni jezik teško uočavaju.
Jedan od najlepših primera metafore postoji u narodnoj pesmi “Ropstvo Janković Stojana”, gde se ljuba Stojanova naziva lastavicom, a porodičan dom gnezdom: Vila gnjezdo ptica lastavica.
Metonimija – podvrsta metafore ili ne?
Prema nekim teoretičarima književnosti metonimija je samo podvrsta metafore. Ipak to stanovište ne deli druga grupa proučavalaca teorije književnosti koja tvrdi da je metonimija ipak samostalna stilska figura. Svoj naziv metonimija dobila je prema grčkoj reči metonymia što znači zamena imena.
Ne treba da iznenađuje što učenici često mešaju metaforu i metonimiju. To je zato što i metonimija, poput metafore, označava upotrebu reči u prenesenom značenju. Međutim, dok se kod metafore značenje jedne reči prenosi na drugu po nekim sličnostima, kod metonimije se značenje prenosi prema određenim stvarnim odnosima.
Tako se umesto jedne reči koja označava jedan određeni pojam upotrebljava druga reč, odnosno drugi pojam, koji je u nekoj stvarnoj vezi sa prvim pojmom.
Primer:
Umesto da kažemo čitam roman Ive Andrića, mi povezujući delo sa piscem kažemo jednostavno: čitam Andrića.
Često se u naslovima vesti može naići na metonimiju. Tako je moguće reći Mladost pleše kada mislimo na ples maturanata na trgovima širom zemlje na završetku školovanja. Neretko se u svakodnevnom govoru može čuti: vri lonče, umesto vri voda u lončetu, odnosno džezvi. Slično je vojska pojela ceo lonac pasulja – misli se na svu količinu pasulja u loncu.
Metonimija je česta u poslovicama, pa tako svi znaju da nema hleba bez motike i da to znači da se bez rada ne može nešto steći.
Sinegdoha – podvrsta metonimije
I dok se vodi polemika o tome da li je metonimija podvrsta metafore ili ne, u slučaju sinegdohe nema dileme. Naziv sinegdoha potiče od grčke reči syn – zajedno i ekdekhomai – uzimam. To je podvrsta metonimije u kojoj se deo uzima za celinu, ili pak jednina umesto množine, određen broj umesto neodređene količine i obrnuto.
Primer:
Nemam ni dinara. – ne misli se na jedan dinar, već na to kako je neko potpuno ostao bez novca.
Višnja je ove godine dobro rodila. – ne misli se na jednu višnju već višnje.
Pored toga što grade sloj značenja književnoumetničkog teksta, figure reči pokazuju živost, lepostu i vieznačnost jezika. Nakon ovog zrna znanja o metafori, metonimiji i sinegdohi, na našem portalu čitajte o drugim stilskim figurama.
