Srpska azbuka imala je veoma značajan razvoj kroz istoriju. Do danas doživela je niz promena i postala savršen i produktivni sistem. To ukazuje da pomoću trideset slova koja čine našu azbuku, različitim kombinacijama, stvaramo ogroman broj reči sa razčličitim značenjem. Tu se, naravno, delotvorni procesi ne završavaju, jer se reči dalje kombinuju i grade rečenice.
Sa azbukom se dete upoznaje još od malih nogu, a kasnije sve uspešnije ovladava njome. Dakle, ona je prvi i najvažniji korak kao obrazovanju, kulturnom i društvenom napretku.
Zašto je jezik važan za čoveka
Na opšteljudskom ili biološkom planu, jezik čoveka određuje kao člana ljudskog roda, jer samo Homo sapiens poseduje moć govora. Čovek, naime, postoji kao vrsta i kao takav raspolaže simboličkim komunikacijskim sistemom koji nazivamo ljudskim jezikom. To znači da jezik čini čoveka svesnim i razumnim bićem.
Jezik je sistem znakova, tj. svojevrstan kod koji se vezuje za opšteljudsku sposobnost simboličke glasovne komunikacije. Istina je da je ostvarivanje komunikacije, tj. sporazumevanje među ljudima u osnovi svakog jezika. Ipak, jezik nije samo društvena pojava, već i psihička. To znači da se on odnosi na umni i duševni život pojedinca, koji uveliko prožima.
Srpski jezik danas
Poznato je da sve promene u životu ljudskih zajednica utiču i na promene u njihovim jezicima. Dakle, promene su u prirodi i jezika i čoveka. Ipak, kroz sve te promene uvek ostanu neka konstantna obeležja koja utiču na njihovu prepoznatljivost.
Srpski jezik je imao značajan istorijski razvoj. Nakon raspada slovenske jezičke zajednice, srpski jezik će pripasti grupi južnoslovenskih jezika.
Jedna od najznačajnijih reformi srpskog jezika i pravopisa potiče od Vuka Stefanovića Karadžića. Iako se ova ideja javljala i ranije, jedino je ovom genijalnom umu pošlo za rukom da srpsku azbuku dovede do savršenog oblika koji imamo danas, a da pravopis i gramatiku u to vreme uprosti i približi svakom čoveku.
Danas u srpskom jeziku vlada pravilo: Piši kao što govoriš, a čitaj kao što je napisano. Po njemu naš jezik se značajno razlikuje od drugih jezika gde ovo pravilo ne važi.
Srpska azbuka kroz istoriju i danas
Danas naša azbuka ima 30 slova. Ona važi za jednu od najlogičnijih, najpraktičnijih i najlakših azbuka – jedno slovo označava jedan glas. Zvanično pismo srpskog jezika je ćirilica, ali je i latinica uzela primat, pogotovo u novinarskim tekstovim i eletronskom vidu komunikacije.
Preuzmite printabilnu PDF Azbuku – pored svakog slova nalazi se jedna životinja koja služi kao asocijacija (Azbuka je prilagođena za učenje slova).
Kako bismo u potpunosti shvatili kako je došlo do današnjeg oblika azbuke valja sagledati period koji je daleko iza nas. Naime, ćirilica se na našim prostorima upotrebljava još od 12. veka. Njome se pisalo u svim krajevima srpske srednjovekovne države, zatim u Dubrovniku, Bosni, Hrvatskoj i Crnoj Gori.
Evo kako su se nekada zvala slova stare azbuke:
A – az, B – buki, V – vjedje, G – glagolji, D – dobro, E – este, Ž – živjete, Z – zemlja, I – iže, Đ – đerb, K – kako, L – ljubije, M – mislite, N – naš, O – on, P – pokoj, R – rci, S – slovo, T – tvdo, U – uk, F – frat, H – hjer, C – ci, Č – črv, Š – ša.
Naka slova imala su čak i brojnu vrednost. Slovo A označavalo je broj 1, I broj 8, K broj 20, F broj 500.
Današnji naziv AZBUKA nastao je spajanjem prva dva slova A (az) i B (buki).
Reforme i reformatori
Prvi reformator ćirilice zvao se Sava Mrkalj. U značajnom delu Salo debelog jera, govori o neophodnoj reformi jezika. On je prvi izneo ideju da je za jedan jezik potrebno onoliko slova koliko glasova imaju sve njegove reči.Veruje se da je Mrkalj svojom reformom pripremio teren drugom reformatoru – V. S. Karadžiću.
On je konačnu reformu srpke ćirilice izvršio 1818. godine. Prihvativši načelo piši kao što govoriš, Vuk je izbacio sve suvišne znakove stare ćirilice i dodao neka nova.
Vuk Karadžić – najznačajniji reformator
Značaj Vukovog rada na reformi srpskog jezika i pravopisa je ogroman. O njegovoj biografiji mnogo se zna, ali o njegovom filološkom radu, čini se da nikada nije dosta govoriti.
Kao što smo već napomenuli, Mrkalj je svojim idejama već pripremio teren Vuku. Njegov posao je bio da Mrkaljeve stavove sledi i upotpuni. I on je to učinio objavivši Pismenicu srpskoga jezika, napisanu reformisanom azbukom S. Mrkalja.
Interesantno je da se ni sam Vuk u Pismenici nije sasvim poslužio svojim novopredloženim rešenjima. Tek kasnije, 1818. godine, u Rječniku, on će dovršiti ceo proces azbučne reforme. Time praktično njegova azbuka koju danas poznajemo postaje kompletna.
Nova slova
Slovo Đ, Vuk unosi prema nacrtu Lukijana Mušickog i time nalazi rešenje za Mrkaljevo db (d sa mekim znakom). Takođe je Lj i Nj dobio spajanjem slova l sa mekim znakom (lb), odnosno n sa mekim znakom (nb).
Dž je preuzeo iz starih rumunskih ćiriličnih knjiga , a J iz latinice, dok je Ć preuzeo iz starih srednjovekovnih spomenika (kod Mrkalja je to bio spoj slova t i mekog znaka – tb). Ovu grupu novih slova upotpunio je i slovom H, tek 1836. godine, nakon putovanja po Crnoj Gori i Dubrovniku.
Do tada, Vuk je mislio kako nema potreba da se u azbuci nađe slovo H, s obzirom da ga nije čuo u svom tršićkom govoru. On je čuo i pisao oblike ajduk, oću, ladan. Kasnije menja mišljenje i H počinje da piše gde mu je po etimologiji mesto.
Takođe je i za slovo F prvobitno smatrao da mu nije mesto u azbuci, jer je tvrdio da F nije slovenskog porekla , ali kasnije će popustiti i u Rječnik iz 1818. uneti oko 60 reči u kojima se našlo slovo F.
(Ne)zvanična godina Vukove pobede
Rad Vuka Stefanovića Karadžića na reformi azbuke nije odmah naišao na oduševljenje i pohvle.
Malo je poznato da su tri Vukova slova Lj, Nj, J, 1832. godine bila zabranjena. Izneta je optužba protiv Vuka da preuzimanjem slova J iz latinice, on želi da pokatoliči Srbe.
Kako je bilo protivnika ne samo Vukove azbuke, nego i reči (opscena leksika), koje je uneo u Rječnik, tako je bilo i onih koji su sa oduševljenjem prihvatili Vukov rad. U tom pogledu, izuzetno je važna 1847. godina, koja se smatra godinom nezvanične pobede Vukovih načela. Tada su njegovom reformisanom azbukom i pravopisom štampana četiti značajna dela:
- Vuk Karadžić – prevod Novog zavjeta;
- P. Njegoš – Gorski vijenac;
- Branko Radičević – Pesme;
- Đuro Daničić – Rat za srpski jezik i pravopis.
Nekoliko godina kasnije, tačnije 1868. godine, zvanično je prihvaćena Vukova reforma jezika i pravopisa.
