Stilske figure zadaju mnogo problema učenicima osnovnih škola, posebno pred polaganje završnog ispita na kraju osmog razreda. Bukvalno i metaforički, đaci se preznojavaju kada se pomenu strašne reči poput: personifikacija, sinegdoha, aliteracija, anadiploza i metonimija. Poređenja radi, stilske figure na testu iz srpskog jezika su poput jednačina sa dve nepoznate na testu iz matematike. Samo što, ovde je često sve nepoznato.
Stilske figure su KAO matematika – ništa ne razumem!
Status teške i zbunjujuće lekcije stilske figure ponele su od prvog susreta učenika sa njima. U pitanju je figura poređenje koju učenici upoznaju u nižim razredima osnovne škole. Ko se tu sa kim poredi i zašto, malim drugacima uopšte nije jasno. Tek kad vide tu nebičnu i kratku reč KAO, oni znaju da se tu nešto bitno dešava.
Posle poređenja tu negde počnu iz omiljenih priča da iskaču epiteti. Učiteljica prvo kaže kako su to pridevi, onda da su atributi i na kraju – potpuno zabiberi čorbu tom čudnom rečju: epitet!
Divna pesma mog detinjstva.
Vila je zalepršala sjajnim krilima.
Jesen je obukla svoju zlatnu haljinu.
Kako i zašto su divna, sjajna i zlatna u isto vreme i pridevi i atributi i epiteti – to đak trećak uopšte ne razume!
Situacija postaje ozbiljna u petom razredu kad uz poređenje i epitet počnu da se gurkaju metafora, personifikacija, metonimija i anafora.
Šta su stilske figure i čemu služe
Stilske figure su utvrđeni načini izražavanja koji se mogu izdvojiti i posebno označiti, a sve to zahvaljujući svom odstupanju od uobičajenog načina govora. Njima se obogaćuje književno delo, a reči dobijaju nova i prenesena značenja. Na izvestan način, stilske figure su nosioci umetničke vrednosti u književnim delima.
U srpskom jeziku stilske figure se dele na:
- Figure dikcije
- Figure reči
- Figure konstrukcije
- Figure misli.
Figure dikcije
- Figure dikcije nazivaju se još i glasovnim, odnosno zvučnim figurama. Njihovo delovanje se zasniva na samom učinku određenih glasova i zvukova u govoru. Reč je o stilskim figurama koje podrazumevaju ponavljanje određenih glasova ili pak grupe srodnih glasova, zatim oponašanje zvukova prirode ili ponavljanje čitavih reči. Upravo će ponavljanje, kao glavna karakteristika figura dikcije, služiti da pojača ili znatno umanji određenje dimenzije značenja reči U figure dikcije spadaju:
- aliteracija,
- anadiploza,
- anafora,
- asonanca,
- epifora
- onomatopeja,
Figure reči
Figure reči ili tropi (prema grčkom tropos, okret) nastaju promenom osnovnog, uobičajenog značenja pojedinih reči. Ove su figure česte u svakodnevnom govoru. Često upotrebljavamo reči u njihovom prenesenom značenju:
Baš si zmaj, noge stolice, ubio sam se od posla…
Neretko se ove figure ne doživljavaju kao figure prenesenog značenja, jer je s vremenom ono s postalo uobičajeno. U figure reči spadaju:
- alegorija,
- epitet,
- eufemizam,
- metafora,
- metonimija,
- personifikacija,
- simbol,
Figure konstrukcije
- Kako im sam naziv kaže, figure konstrukcije nastaju specifičnom konstrukcijom rečenice, odnosno posebnim rasporedom reči u rečenici ili nekoj većoj celini književnoumetničkog teksta. Upravo je odstupanje od prirodnog reda reči ono što ostavlja poseban utisak na čitaoca i pojačava njegov doživljaj određenog dela. U figure konstrukcije spadaju:
- asindet,
- elipsa,
- inverzija,
- polisindet,
- retoričko pitanje.
Figure misli
Figure misli je teško odvojiti od figura reči, odnosno tropa. I jedne i druge se odnose se na značenje reči, s tim što figure misli u sebi nose širi smisao onoga što je rečeno. U tu grupu stilskih figura spadaju:
- antiteza,
- gradacija,
- hiperbola,
- ironija,
- litota,
- oksimoron,
- paradoks,
- poređenje,
- slovenska antiteza.
Zrno znanja će posebnu pažnju posvetiti svakoj stilskoj figuri, te vas u nekom od narednih tekstova čekaju detaljnije definicije i novi primeri u našoj rubrici Jezik i književnost.
